Page 39 - posl_Kosymova_kaz_tili_adebiet_dlya_rus_6

ЖИНАҚТЫҚ САН ЕСІМ

Жинақтық сан есім заттың жинақталған санын білдіріп, нешеу?
деген сұраққа жауап береді. Жинақтық сан есімдер бірден жетіге
дейінгі есептік сан есімдерге -ау (-еу) жұрнақтарының жалғануы
арқылы жасалады. Мысалы: Беретін мүлкің нешеу? Түйе біреу,
ат екеу, қасқыр бесеу (І.Жансүгіров). Дауысты дыбысқа бітетін
екі, алты, жеті деген есептік сан есімдерге ­ау, ­еу жұрнағы
жалғанғанда түбірдің соңындағы ­ы, ­і дауысты дыбыстары түсіріліп
қолданылады. Мысалы: екеу, жетеу, алтау және т.б. Жинақтық сан
есімдер, әдетте, зат есімдермен тіркеспей, жеке қолданылады да,
заттанып тұрады. Әрі сандық, әрі заттық мағынаны бірдей береді.

3-тапсырма. Цифрмен берілген сан есімдерді сөзбен жазып, кестеге
орналастырыңдар.
4, 7, 9, 3, 5, 1, 2, 15, 86, 39.

Реттік сан есім Жинақтық сан есім

4-тапсырма. Мәтінді оқыңдар. Мазмұны бойынша бір-біріңе сұрақтар
қойып, диалог құрыңдар.
Мен демалыста тауға шықтым. Тастардың арасымен өр леп, тау
биігіне көтерілгенде, үңгірге кездестім. Үңгірдің аузы тар, биік-
тігі 2 метрден асады. 1–1,5 метр тар ауыздан өткен соң, әрі қа-
рай кеңейе берді. Іші қап-қараңғы. Үшкір, тайғақ тастар өте көп.
Тайғақ тастардан ақырын өтіп, шағын көлге тап болдым. Көлдің
ені шамамен 15 метр, ұзындығы 20 метрдей. Көлдің суы сұп-суық
екен...

5-тапсырма. Мәтінде берілген сан есімдерді реттік және жинақтық сан
есімге айналдырыңдар.

6-тапсырма. 40, 1, 50, 6, 4, 7 сандары қатысқан мақалдар айтыңдар.

7-тапсырма. Сен білесің бе? Қазақтарда жеті киелі сан саналады. Жеті
санымен байланысты табиғат құбылыстарын, аспан денелерін, туыстық
атауларды атаңдар. Оларға түсінік беріңдер.
Үлгі: жеті ата – ата, әке, бала, немере, шөбере, шөпшек,
немене.
39